تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

سید جلیل حسینی.

جننت ائدن او شیراز'ی
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی
سووروشدو مندن تبریز'ی
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

آدی مارال، اوزو مارال
سوزگون باخیش، درین خیال
یاناقدا خال، دوداقدا بال
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

باخ یئریشه، عیشوه، نازا
حئیران قالدیم خوش آوازا
سؤز قوشوردو خان آیواز'ا
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

قیرخ اوچو ده اؤتسه یاشیم
مارگونا دؤندو گؤز یاشم
باخ قوشا چایلی قارداشیم
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

بو گؤزه له وئره ن هانی
سمرقند'ی، بوخارا'نی
«سئیید جلیل» وئره ر جانی
تورک گؤزه لی قاشقای قیزی

ايل بزرگ قشقايي :

ايل قشقايي در استان فارس سكونت دارد و يكي از ايلهاي بزرگ كشور است . قشقاييان معروف ترين قبايل كوچنده هستند كه در واقع كنفدراسيون بزرگي از طوايف مختلف را تشكيل داده اند .

۱ – وجه تسميه و سابقه تاريخي :

الف – وجه تسميه :

بنا به روايت بزرگان ايل قشقايي كه سينه به سينه نقل گرديده است ، براي نخستين بار نام قشقايي از اسم "جاني آقا قشقايي " نامي از صاحب منصبان شاه عباس كه به سرپرستي ايلات و عشاير و حكومت فارس مامور ميشود ماخوذ گرديده است ( ۱۶۲۹ – ۱۵۸۷ ميلادي ۱۰۰۸ – ۹۶۶ شمسي ) (۱)

نُصرَت الله فَتحي ، كه در سال ۱۳۲۳ شمسي به عنوان مامور و نماينده وزارت دارايي به استان فارس رفته است در باب وجه تسميه قشقايي مي نويسد :

براي وجه تسميه قشقايي چند روايت است اما اخيرا از يك تن پيرمرد شيرازي مطلبي شنيده ام كه برايم تازگي دارد و آن اين است كه قشقايي در بدو امر قاچ قويي يا قاچ قوي بوده ، يعني بگذار و فرار كُن و تدريجا از كثرت استعمال قشقايي شده است و به همين جهت بين ساير ايلات شيراز خاصه بويراحمدي ها معروف است كه " ترك پاشنه ندارد " . يعني استقامت نميكند و مي گذارد يا ميريزد و فرار مي كند." (۲)

ميرزا حسن فسايي صاحب فارسنامه ناصري درباره نام قشقايي معتقد است كه : " كلمه ريشه اي اين نام واژه تُركي " قاچ قايي " به معناي گريخته بوده است . و در اين باره چنين مي نويسد : چون " ايل خَلَج " از اراضي ممالك " روم " به خاك عَراقِ عَجَم آمدند ، گروهي از آنها فرار كرده در مملكت فارس توقف نمودند و مردمان خَلَج اين گروه را " قاچ قايي " گفتند . يعني گريخته و بعد از تغييراتِ لفظي قشقايي شد . (۳)

هنري فيلد دانشمند مردم شناس مي نويسد :

روايت براين است كه در موقع حمله مغول وقتي تركمنها به ايالت " عراق عجم " رسيدند ، گروهي از آنان فرار كردند و در فارس مستقر گرديدند و تركمنها اين گروه راقشقايي يعني آنهايي كه فرار كرده اند ناميده اند( قشماك ، يعني فرار كردن ) بعدا تغيير و تحول در تلفظ نام آنها قشقايي شد .(۴)

قاشقه ، در گويش تُركي به چهارپايان ، مخصوصا به اسبي كه در پيشاني نشان سفيد داشته باشد گفته ميشود .

در" جُغَتايي " قاشقه به وسيله اي گفته ميشود كه در هنگام جنگ به پيشاني اسبها ميبستند .

همانطور كه اسامي بعضي از ايلها همانند : آق قُويُونلُو و دَوّلو به نام يكي از چهارپايان اهلي منسوب است . از اين رو نام قشقايي نيز از واژه قشقا كه تُركان به " اسب پيشاني سفيد " ميگويند گرفته شده است .

از آنجا كه در ميان روستاييان آذربايجان به فرد بي باك ، دلير و جسور ، قاشقا ،مينامند و از طرفي ميتوان در زبان " تُركي " حرف " الف " را در بعضي كلمات وارد و از بعضي كلمات خارج نمود بنابراين ، قشقا و قشقه ، هر سه درست است و يكي هستند.

ميرزا جعفر خورموجي ملقب به " حقايق نگار " در كتاب حقايق الاخبار خود ذيل وقايع سال ۱۲۶۷ هجري قمري چنين مي نويسد : وجه تسميه ايشان به قشقايي آنچه از آثار و سير ظاهر و آشكار ميشود اين است كه اين طايفه از تركمانان " دشت قُبچاق " بوده و با " اتابكان سُلغُري " به اين مرز و بوم به اتفاق آمده اند ، چون از تيره " طايفه يَموت " كه مسمي به " قشقه " ميباشند لهذا به قشقايي مسمي شدند .

در كتاب خلاصه عباسي ، ميرزا مهدي خان استرآبادي در معني كلمه قاشقه چنين آمده است :

" قاشقه ، حيواني پيشاني سفيد است و قاشقه اختايي ، در پيش مغول ، امير آخور اسبان پيشاني سفيد بود ."

با توجه به مراتب بالا ميتوان گفت ايل قشقايي كه امروز در فارس ساكن و به زبان تُركي صحبت ميكنند اصلا از تُركمانان دشت قُبچاق و آن حدود بوده كه بعدها به نواحي بين هندوستان و سيستان كوچ كرده و از آنجا به عراق عجم راه يافته و بالاخره براي هميشه در فارس اقامت نموده اند . (۵)

ب – سابقه تاريخي :

ناصرخان قشقايي رئيس ايل قشقايي درباره تاريخچه ايل گفته است : اسناد كتبي در دست نداريم ، اما آنچه سينه به سينه به ما رسيده است ، اينكه اجداد ما به دنبال " چنگيزخان " كه در سايه جنگهاي خويش لقب جهانگشاي گرفت و فرمانفرماي آسيا شد آمده اند . ابتداء در دامنه هاي " جبال قفقاز " استقرار يافتند . اما اندكي بعد به حوالي اردبيل ، نقل مكان كردند . از نژاد تُركند و از اولاد طايفه " آق قوينلو " يعني صاحب گوسفند سفيد . تنها ايلي كه توانست سپاه " تيمور " را بشكند ، همين ايل بود .

چند قرن پس از آن شاه اسماعيل صفوي از ايل استمداد كرد تا جنوب ايران را حفظ كند و نگذارد " پرتقاليها " مراكز تجاري تاسيس نمايند و به داخله ايران راه يابند . به اين جهت ايل در مكان فعلي مستقر گشت . (۶)

در تاريخ ايران تا پيش از روي كار آمدن سلسله صفويه از حضور قشقاييان مدارك مستندي وجود ندارد . ولي طايفه اي تُرك زبان به نام " فارسيمدان " در منطقه فارس زندگي مي كرده اند . از اين رو نميتوان باور داشت كه مردم قشقايي به صورت يك واحد كلي ايلي ترك زبان به شكل امروزي خود به فارس كوچ كرده باشند ، بلكه اين مهاجرت در طي دوران بعد به تدريج صورت گرفته است .

بهر حال حركت آرام و تدريجي طوايف پراكنده قشقايي ( كه بعدها به اين نام خوانده شدند ) به منطقه فارس كه از حدود ۶۰۰ سال پيش آغاز شده بود نزديك به سه قرن و تا اواخر دوره زنديه ادامه يافت .

شاه عباس صفوي ( ۱۲۶۹ – ۱۵۸۷ نيلادي ۱۰۰۸ – ۹۶۶ شمسي ) ، " جاني آقا قشقايي " نامي را به حكومت ايلات منطقه فارس مامور نمود .

جاني آقا ، پس از اين انتصاب تا آنجا كه توانست در راه ايجاد يك اتحاد سياسي به ظاهر مستحكم كوشش كرد و توانست همه ساله خراجهاي جمع آوري شده را به دربار صفويه به اصفهان بفرستد .

وحدت ايل قشقايي به همت و تدبير جاني آقا قشقايي امكان پذير شد كه ظاهرا نام ايل ماخوذ از كنيه نياي او "امير شاهلو قشقايي " است .

نادرشاه ، اين اتحاديه را درهم ريخت و گروهي از مردم ايل قشقايي را به خراسان كوچاند كه با به قدرت رسيدن " كريم خان زند " همگي به موطن اصلي خود ( فارس ) بازگشتند .

از اواخر حكومت " زنديه " ايل قشقايي تحت سرپرستي " جاني خان " از اعقاب جاني آقا قشقايي كه در سال ۱۲۳۴ هجري قمري از سوي فتحعلي شاه قاجار به لقب ايلخاني مفتخر شده بود به صورت يك نيروي سازمان يافته و با نفوذ درآمد كه در امور سياسي و نظامي جنوب ايران منشاء اثر بود .

در سال ۱۲۳۶ هجري قمري ، ميان ايل قشقايي و بختياري نزاعي در گرفت . از اين رو فتحعلي شاه قاجار " امير محمدقاسم خان ظهيرالدوله " داماد خود را به منظور پايان دادن به اين جنگ و صلح بين آنان مامور فارس نمود .

قشقاييان در جنگ " هرات " و لشكر كشي انگليس به جنوب ايران ( ۱۲۷۴ هجري قمري ) مردانه ايستاده و دليرانه جنگ كردند .

در سال ۱۲۶۳ هجري قمري " محمد قلي خان " پسر جاني خان ايلخاني قشقايي كه در دارالخلافه بسر مي برد بدون اجازه دولت ، تهران را به سوي فارس ترك مي كند . از اين روي " حسين خان نظام الدوله " والي فارس براي گوشمالي او به منطقه قلمرو ايل قشقايي مي رود . پس از چند روز كه در گرم آباد و چمن حَنا ، توقف مينمايد ، محمد قلي خان توسط يكي از افرادش مبلغي وجه نقد به عنوان پيش كش براي نظام الدوله مي فرستد . والي به محض دريافت وجه ، محمد قلي خان را مي بخشد و به شيراز مراجعت مينمايد . (۷)

محمد جعفر خورموجي مولف كتاب حقايق الاخبار ناصري ضمن وقايع سال ۱۲۶۴ هجري قمري درباره قيام مردم فارس و عشاير قشقايي عليه حسين خان نظام الدوله حاكم فارس كه بلافاصله پس از مرگ محمدشاه قاجار اتفاق افتاد چنين مي نويسد :

" از آن جمله انقلاب مملكت فارس و شورش اهل شيراز بر حسين خان نظام الدوله و جماعت سرباز بود . . . در اين اثنا محمدقلي خان ايلخاني كه به تازگي از نظام الدوله آزرده و دلگراني داشت با هزار و پانصد نفر قشقايي و خِشتي وارد خارج شهر و در اين باب با اهل شهر همراز و انباز گشت . ارگ سلطاني شيراز به محاصره عشاير قشقايي در آمد و اين محاصره مدت چهل روز بطول انجاميد و چند نفر از ماموران حكومت نيز كشته شدند . سر انجام امير اصلان خان از سوي ناصرالدين شاه به فارس آمد و به اين غايله خاتمه داد .

پس از چند روز احمدخان نوايي ( = عميد الملك ) نيز به شيراز آمد و به موجب فرماني كه داشت نظام الدوله را زنداني نمود تا بالاخره در همين سال " بهرام ميرزا معزالدوله " پسر دوم " عباس ميرزاي نايب السلطنه " به ايالت فارس تعيين و اعزام گرديد .

ايلخاني قشقايي به تدريج قدرتي به هم زدند و در مواردي منافع دولت انگليس را در فارس به خطر انداختند ، تا اينكه در اثر فشار آن دولت مورد بي مهري و غضب ناصرالدين شاه قرار گرفته و سران ايلات خَمسه را در مقابل آنان تقويت كردند .

پس از قتل ناصرالدين شاه ، سهراب خان و داراب خان كه از سران مشهور ايل قشقايي بودند هر از گاهي به قواي انگليسي مستقر در جنوب ايران شبيخون زده و تلفات غير قابل جبراني به آنان وارد مي ساختند .

پس از داراب خان ، پسر او اسماعيل خان كه به " صولت الدوله " سردار عشاير معروف بود به ايلخاني و رياست ايل قشقايي منصوب مي گردد . وي مردي شجاع ، مديري كاردان و سياستمداربا هوشي بود .

صولت الدوله ، در جنگ بين الملل اول عليه انگليسي ها و وابسته هاي آنان و در فارس مبارزات پي گيري را رهبري مي كرد كه در تاريخ محلي فارس از ارزش ويژه اي برخوردار است . " (۸)

صولت الدوله ، سرانجام توسط زضاشاه دستگير و زنداني شد و در زندان جان سپرد .

خلع رضاشاه پهلوي در سال ۱۳۲۰ شمسي = ۱۹۴۱ ميلادي و حضور قواي خارجي در ايران و تضعيف دولت مركزي ، به روساي ايلات از جمله ايل قشقايي فرصت داد كه در تحكيم موقعيت خويش بكوشند و ذخيره كافي از سلاح و مهمات از طريق غير مستقيم به دست آورند .

از اين رو ايلخاني قشقايي كه در تبعيد بسر مي برد به فارس بازگشت و بار ديگر ايل قشقايي به قدرت رسيد و مقام اجتماعي و سياسي گذشته خود را بدست آورد و در سال ۱۳۲۲ شمسي = ۱۹۴۳ ميلادي به سرپرستي ناصرخان قشقايي سر به شورش برداشت و از دولت خواست كه املاك و دارايي ايل را كه در زمان رضاشاه به عنوان گوشمالي از آنان گرفته شده بود به ايشان بازگرداند .

دولت سپاهي براي سركوب ايل مذكور به منطقه فرستاد . قواي دولتي در سال ۱۳۲۲ از ايل قشقايي يه سختي شكست خورد .

قشقاييان " پادگان سميرم " را اشغال نمودند و ۲۰۰ ارتشي را به قتل رساندند . در ميان مقتولين سه نفر سرهنگ نيز وجود داشت . به دنبال اين جنگ دولت مركزي از طريق مذاكره با سران ايل قشقايي توانست با آنان توافق نمايد . در پي اين توافق قشقاييان دست از شورش برداشتند و موقتا منطقه آرام گرديد .

اين وضع تا سال ۱۳۲۹ شمسي = ۱۹۵۰ ميلادي كه دولت مركزي در فكر تحكيم قدرت خود برآمد برقرار بود تا سرانجام در ستاد ارتش سازماني به نام دايره مستقل ايلات به رياست سرهنگ عبدالمجيد كافي ، بوجود آمد و در نتيجه امور داخلي ايل قشقايي نيز همانند ديگر ايلات به دست قواي دولتي افتاد و تحت رياست سرهنگ پياده رضاقلي اقدسي شيرازي رئيس شعبه ايلات ناحيه جنوب رسما اداره ميشد . (۹)

شورايعالي عشاير ايران نيز در اول آبان ماه سال ۱۳۳۲ شمسي تشكيل گرديد .(۱۰)

و بالاخره در سال ۱۳۳۵ شمسي = ۱۹۵۶ ميلادي مقام ايلخان ، ايل بيگي و كلانتر رسما ازز سوي حكومت مركزي ملغي اعلام گرديد و به دنبال آن بسياري از خوانين و كلانتران بازداشت و تبعيد شدند . (۱۱)

۲ – جمعيت ايل قشقايي :


از سال ۱۲۲۳ شمسي = ۱۸۴۴ ميلادي جمعيت ايل قشقايي ، بنا به مناسبتي توسط افراد و سازمانهاي مختلف به شرح زير محاسبه و برآورد گرديده است كه نوساناتي تا حدود چند برابر در آنها مشاهده مي شود .

تعداد- سال شمسي- سال ميلادي- نام آمارگر

۳۰۰۰۰ تا۴۰۰۰۰ خانوار (۱۲)- ۱۲۳۲- ۱۸۴۴- ليدي شل
۶۰۰۰۰ خانوار(۱۳)- ۱۲۵۰- ۱۸۷۱- لرد گرزن
۲۵۰۰۰ خانوار(۱۴)- ۱۲۷۰- ۱۸۹۱- لرد گرزن
۱۳۰۰۰۰ خانوار(۱۵)- ۱۳۰۹- ۱۹۳۰- سايكس
۳۷۶۳۰ خانوار (۱۶)- ۱۳۱۱- ۱۹۳۲- دكتر مسعود كيهان
۵۵۰۰۰ خانوار(۱۷)- ۱۳۱۵- ۱۹۳۶- احمد احتسابيان
۳۳۰۴۵ خانوار(۱۸)- ۱۳۱۷- ۱۹۳۸- هنري فيلد
۳۰۰۰۰ خانوار(۱۹)- ۱۳۴۱- ۱۹۶۲- حسين كسبيان
۲۳۱۶۴ خانوار(۲۰)- ۱۳۴۲- ۱۹۶۳- سازمان ملي يونسكو
۳۴۰۸۳ خانوار(۲۱)- ۱۳۵۲- ۱۹۷۳- محمدحسن سهامي
۱۴۱۰۰۰ خانوار(۲۲)- ۱۳۵۸- ۱۹۷۹- فرهنگسرا نياوران
۲۸۷۰۶ خانوار(۲۳)- ۱۳۶۰- ۱۹۸۱- سازمان امور عشاير
۱۳۷۵۲ خانوار (فقط كوچرو) (۲۴)- ۱۳۶۱- ۱۹۸۲- جهاد سازندگي فارس

۳ – سردسير ، گرمسير :

ايل قشقايي داراي دو منطقه سردسيري است . نخست منطقه بين شيراز و دشت اَرژَن تا پيرامون كازرون ميباشد ، ديگري در شمال شرقي شيراز واقع شده كه از " اردكان " فارس تا مرزهاي كهگيلويه و از شمال آباده تا قُمشه ( شهرضا ) ادامه مييابد و به سرحد بزرگ معروف است .

گرمسير ايل قشقايي در گذشته از مناطق كم ارتفاع جلگه اي و پست جنوب شرقي فارس ( لار ، جهرم ، فيروزآباد ، كازرون تا حدود ، بهبهان و گَناوه ) تشكيل ميشده ولي امروز گرمسير آنان به بيش از دو برابر وسعت يافته است . (۲۵)

۴ – ساخت ايلي :

ايل قشقايي از شش شاخه : دره شوري ، شش بلوكي ، كشكولي بزرگ ، كشكولي كوچك ، عمله و فارسيمدان ، تشكيل گرديده است ولي در ساختمان ايلي هريك از شاخه هاي مزبور را اصطلاحا " طايفه " مي نامند .

هر طايفه از چندين تيره و هر تيره از چندين " بُنكو يا ايشوم " و هر " بُنكو" از شاخه هايي به نام " بيله " و هر " بيله " از چند " خانوار " تشكيل شده است . بنابر اين ساختمان سنتي ايلي از ايل تا خانوار به صورت زير طبقه بندي شده است :

ايل --------- طايفه --------- تيره ---------- بُنكو (ايشوم ) ----------- بيله --------- خانوار
چون در بخشهايي كه آمد تعريف مربوط به ايل ، طايفه ، تيره و خانوار يادآوري شد لذا در اينجا به تشريح اصطلاحات ديگري كه در ساختمان ايل قشقايي وجود دارد مي پردازيم .

الف – بُنكو : بُنكو ، از اجتماع چند سياه چادر در منطقه محدودي به نام " يورت " كه در داخل مرتع مستقر ميشوند تشكيل گرديده است .افراد مستقر در اين واحد اغلب خويشاوند و در مسايل مربوط به دامداري و كشاورزي باهم توافق نزديك دارند .

قشقاييان علاوه بر اصطلاح " بُنكو" واحدهاي اجتماعي خود را " ابه ، بولك و يا ايشوم " مينامند . كليه افراد ساكن در " بُنكو " از تيره خاصي بوده داراي نياي مشترك هستند ، مرتع آنان مشترك و تصميمات ايشان نيز مشترك است . " بُنكو " واحدي اقتصادي و هم اجتماعي بشمار مي رود . سرپرست هر " بُنكو " ريش سفيد ناميده ميشود كه از بين افراد همان " بُنكو" انتخاب شده و كليه مسايل مربوط به بُنكو را زير نظر دارد .

ب – بيله : بيله ، كوچكترين واحد اجتماعي در سلسله ساخت ايلي است كه از گردهم آيي چند خانوار خويشاوند تشكيل ميگردد ، در بعضي از طايفه هاي قشقايي " بُنكوها " به شاخه هاي متعددي به نام " بيله " تقسيم ميگردند .

بيله ، واحد اساسي تعاون زراعي و دامداري را تشكيل ميدهد و از لحاظ فعاليتهاي روزمره از اهميت بسياري برخوردار است . زيرا كه واحدي از افراد به وجود مي آورد كه هنگام كوچ تواما حركت كرده ياري و همكاري هاي مفيدي را سبب ميشود .

آخرين رده ايلي طوايف كشكولي كوچك، كشكولي بزرگ ،و دره شوري ، بُنكو ، ميباشد وداراي " بيله اي " نيستند . اما طوايف فارسيمدان و عمله ، داراي بيله هاي اندكي ( حدود ۱۳ درصد كل بيله هاي ايل) ميباشند ولي طايفه شش بلوكي داراي بيشاز ۱۸۰ بيله ( ۸۷ درصد كل ) است . (۲۶)

ج – طوايف و تيره هاي ايل قشقايي :

الف – طايفه دَره شوُري :

دره شوري ، يكي از طوايف نيرومند و مشهور ايل قشقايي است كه طبق آخرين آمار دولتي ( ۱۳۶۰ ) داراي ۶۴ تيره و ۵۱۶۹ خانوار (۲۷۳۹۶ نفر) بوده است . (۲۷)

تعدادي از مردم اين طايفه " تخته قاپو" گرديده و بقيه هم در حال " اِسكان" ميباشند . امرار معاش آنان از گله داري و زراعت غلات است . منطقه سردسير آنان پيرامون سميرم ، دردشت ، خسروشيرين،سوليجان ، سِميرم عليا ، قورتپه ، سياه وكلك سِميرم و كرمآباد است .

گرمسيرشان دوگنبدان ، حسين آباد ، سر مشهد ، جَرِه ، خِشت ، باشت و بابوئي ، مَمَسَني ، گوراِسپيد ، هفت دشت ماهور ، كوهمره توران ، كوه براق ، بشارگان ، كوه سرخ ، پيرامون كازرون ، هفت دشت ، پير سرخ باشت ، كوه سياه و قره دشت براق است . (۲۸)

مهمترين تيره هاي اين طايفه عبارتند از : كيخايي ، خاني ، جانبازلو ، شبانكاره ، بهرام كيخايي ، چهار پنجه ، ايمانلو ، چهار پنجه نره اي .(۲۹)

ب – طايفه عَمَلِه :

طايفه عَمَلِه ، يكي از بزرگترين طوايف ايل قشقايي است كه در زمان ايلخاني صولت الدوله ( پدر ناصرخان و خسروخان قشقايي ) براي رسيدگي به كارهاي شخصي ايلخان ، جمع آوري حق مالكانه ، رسيدگي به امور كشاورزي ، گله داري و تنظيم امور ايلي از تيره هاي مختلف ايل قشقايي و سران آنها تشكيل گرديد . طايفه عمله يا عمال اجراي دستوران و فرمانهاي ايلخاني بزرگ با اينكه اكنون سمت و وظايف قبلي خود را از دست داده است هنوز هم به اسم " عَمَلِه " خوانده ميشود .

خوانين هر طايفه نيز داراي عده اي خدمتگزار و كارگزار مخصوص بوده اند كه آنان را " عَمَلِه دور و بَرِ خان " ميناميدند و از افراد " طايفه بزرگ عمله " نبوده اند . (۳۰)

گرمسير طايفه عمله ، منطقه وسيعي از شهرستان لار ، فيروزآباد و جهرم است و سردسيرشان اطراف شهرستان شيراز ، بعضي از روستاهاي شهرستان آباده و حومه سميرم از شهرستان قُمشه ( شهرضا ) ميباشد . (۳۱)

طايفه عمله ، داراي يك تيره به نام " صفي خاني " است كه اين تيره از ۷۲ زير تيره تشكيل گرديده است . جمعيت طايفه عمله در سال ۱۳۶۰ شمسي ۸۰۱۱ خانوار ( ۴۲۴۶۱ نفر ) بوده است . (۳۲)

ج – طايفه فارسيمدان :

اين طايفه زمستانها در دهستان "جَرِه " و حدود روستاهاي ، فامور ، دادين ، سرمشهد ، جدول تُركي ، پل آبگينه از شهرستان كازرون و ناحيه " پشت پرو جميله " گيسگان ، رود فارياب ، از شهرستان دَشتي و دشتستان ميگذرانند و تابستانها در پيرامون شهرستانهاي آباده ، قُمشه (شهرضا) بروجن ، بسر مي برند . اين طايفه در سال ۱۳۶۱ داراي ۵۶ تيره ، ۲۷۱۵ خانوار يا (۱۲۳۹۴ نفر ) بوده است .

د – طايفه شش بلوكي :

چون مردم اين طايفه در اصل از ناحيه " شش بلوك خلجستان " به اين منطقه آمده اند به " شش بلوكي" ناميده شده اند . مردم شش بلوكي از راه زراعت و گله داري امرار معاش ميكنند و گرمسير آنان بوشكان دشتي ، كوه سياه دشتي ، حومه ، فراشبند ، دَهرَم ، ميباشد و سردسيرشان حومه ، اقليد ، ايزد خواست و كوه آران از شهرستان آباده است . (۳۳)

اين طايفه در سال ۱۳۶۱ داراي ۶۰ تيره ، ۶۴۰۳ خانوار(۳۳۹۳۸ نفر ) بوده است .(۳۴)

ه – طايفه كشكولي بزرگ :

اين طايفه از حدود ۴۰ تيره تشكيل گرديده ، زمستانها در ماهور ميلاتي ، چنار شاهيجان ، پيرامون كازرون و باباكلان ، بسر ميبرد و ييلاق آن ، كوه آبنو ، خرك ، چهل چشمه ، دشت ارژن ، ايزد خواست ، زنگنه ، كهره ، كوه ميشان و اََردِكان است . مردم طايفه كشكولي بزرگ به زراعت و گله داري اشتغال دارند . عده اي از آنان تخته قاپو شده اند و بقيه نيز در حال اسكان هستند . جمعيت اين طايفه در سال ۱۳۴۲ حدود ۴۸۶۲ خانوار (۳۵) و در سال ۱۳۵۲ شمسي ۳۶۷۶ خانوار (۳۶) و در سال ۱۳۶۰ ، بالغ بر ۵۲۷ خانوار (۲۷۹۳۵ نفر) بوده است . (۳۷)

و – طايفه كشكولي كوچك :

اين طايفه از ۱۲ تيره تشكيل گرديده و در سال ۱۳۶۱ داراي ۱۱۳۸ خانوار ( ۶۰۳۷ نفر ) بوده است .

منطقه سردسير آنان پيرامون ، كاكان ، درگينه ، ساران ، تُل خاني و گرمسير ايشان حوالي " هنگام " پيرامون فيروزآباد ، خاردان ، زتردان و مشرق دشت لار است .

۵ – ساخت قدرت :

در گذشته طوايف مختلف ايل تحت سرپرستي ايلخان بزرگ اداره ميشد . ايلخان به ظاهر از سوي دولت مركزي انتخاب ميگرديد . اما در عمل از تيره " شاهي لوي " طايفه " عمله " اين قدرت را بدست مي گرفت .

ايلخان مسئول برقراري نظم و قانون و همچنين جمع آوري خراج بود . وي براي هر طايفه يك " كلانتر " تعيين مينمود كه بتواند كنترل اداره املاك و امور " كوچ " را زير نظر داشته باشد و مجري دستورات و خواستهاي ايلخان باشد . هر تيره توسط " كدخدا " اداره مي شد . كدخدا بر طبق نظام سنتي ايل مسئول جمع آوري خراج و مجري دستورات كلانتران هستند .

سلسله مراتب قدرت در ايل قشقايي در گذشته به شرح زير بوده است (۳۸) . *

شبكه قدرت- ساخت اجتماعي

ايلخان- ايل
كلانتر- طايفه
كدخدا- تيره
ريش سفيد- بُنكو
ريش سفيد- بيله
رئيس خانوار- خانوار

يادداشت هاي بخش ۷

۱ – نامه نور ، شماره ۴و۵ دهم آذرماه ۱۳۵۸ صفحه ۵۷ .
۲ – مجله وحيد ، دور نهم شماره ۹۹ اسفند ۱۳۵۰ ص ۱۷۳۴.
۳ – تاريخ فارسنامه ناصري ، گفتار دوم ، ص ۳۱۲ .
۴ – مردم شناسي ايران ، ص ۲۵۹ .
۵ – مجله يادگار، سال ۴ ، شماره ۸۰ ص ۷۰ – ۷۱ .
۶ – مجله يغما ، سال ۷ ، شماره ۱۲، ص ۵۵۹ – ۵۶۰ .
۷ – شرح حال رجال ايران ، جلد سوم ، ص ۴۶۴ و سفرنامه ميرزل فتاح خان گرمرودي ، ص ۹۱ .
۸ – حقايق الاخبار ناصري ، ص ۳۹ – ۴۰ و مردم شناسي با تكيه بر ايلات و عشاير ، ص ۲۸ و شرح حال رجال ايران ، جلد سوم ، ص ۴۷۱ .
۹ – ايل ها و چادرنشينان و طوايف عشايري ايران، جلد دوم ،ص۶۲۳ .
۱۰ – سي سال رقابت غرب و شوروي در ايران ، ص ۳۱۱ – ۳۱۳ و سالنامه كشور ايران ، سال نهم ۱۳۳۳ ، ص ۳۵۰ .
۱۱ – ايرانشهر، جلد اول ، ص ۱۱۴ .
۱۲ – نامه نور ، شماره ۴ و ۵ ، ص ۶۴ .
۱۳ – ايلات و عشاير آگاه ، ص ۲۲۳ .
۱۴ – ايران و قضيه ايران ، جلد دوم ، ص ۱۳۷ .
۱۵ –" ايران و قضيه ايران جلد دوم ، ص ۱۳۸ " لرد گرزن كه جمعيت قشقايي را در سال ۱۸۷۱ ميلادي ۶۰۰۰۰ خانوار و در سال ۱۸۹۱ ميلادي حدود ۲۵۰۰۰ خانوار ذكر نموده است علت اين كاهش را چنين توصيف نموده است : پس ازمرگ ايلخاني مزبور ( محمدقلي خان ) زمام اختيارات در دست خان هاي كوچكتر افتاد كه به اختلاف و نقار داخلي منجر شد . با اين ترتيب ۵۰۰۰ خانوار به بختياري ها ملحق شدند و همين مقدار هم به ايلات خمسه پيوستند و در حدود ۴۰۰۰ خانوار نيز در دهات مختلف پراكنده و ساكن شدند . اين جريان جمع كل آنها را به ۲۵۰۰۰ خانوار كنوني رسانيد .
۱۶ – تاريخ ايران سايكس ، جلد دوم ، ص ۶۷۰ .
۱۷ – جغرافياي مفصل كيهان ، جلد دوم ، ص ۷۹ – ۸۵ .
۱۸ – جغرافياي نظامي ايران ، احتسابيان ، ص ۳۳۳ .
۱۹ – مردم شناسي ايران ، ص ۲۵۳ .
۲۰ – مجله هنر و مردم ، شماره ۴ ، ص ۱۹ .
۲۱ – ايرانشهر ، جلد اول ، ص ۱۴۴ – ۱۴۷ .
۲۲ – عشاير متحرك استان فارس – كهگيلويه و بوير احمد ، ص۱۲ – ۴۷ .
۲۳ – نامه نور ، شماره ۴ و ۵ ، ص ۵۸ .
۲۴ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ايران ، ص ۸۶ .
۲۵ – آمارگيري عشاير كوچرو استان فارس ، ص ۳۰ .
۲۶ – مردم شناسي با تكيه بر ايلات و عشاير ، ص ۳۰ .
۲۷ – مردم شناسي با تكيه بر ايلات و عشاير ، ص ۳۵ – ۳۶ .
۲۸ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ايران ، ص ۸۶ .
۲۹ – ايرانشهر ، جلد اول ، ص ۱۴۴ .
۳۰ – عشاير متحرك استان فارس – كهگيلويه و بوير احمد ، ص ۱۶ .
۳۱ – هنر و مردم ، شماره ۴ ، ص ۱۹ .
۳۲ – عشاير متحرك استان فارس – كهگيلويه و بوير احمد ، ص ۲۷ .
۳۳ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ، ص ۸۶ .
۳۴ – ايرانشهر ، جلد اول، ص ۱۴۵ .
۳۵ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ايران ، ص ۸۶ .
۳۶ – ايرانشهر ، جلد اول ، ص ۱۴۵ .
۳۷ – عشاير متحرك استان فارس و . . . ص۸۶ .
۳۸ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و . . ص ۸۶ .
* - مقدمه اي برشناخت ايل ها ، چادرنشينان و طوايف عشايري ايران .

ايلات خَمسِه

عشاير خَمسِه ، از پنج ايل بزرگ : اينانلو ( آيين لو ) ، بهارلو ، عَرَب ، باصِري و نَفَر ، تشكيل گرديده و وجه تسميه عشاير " خَمسِه " نيز به همين مناسبت است .

ايلهاي مذكور بجز ايل عَرَب، بيشتر از قشقاييان هستند كه به مرور زمان تخته قاپو گرديده اند و در مشرق و جنوب شرقي منطقه فارس زندگي ميكنند .

جمعيت ايلات خَمسِه از سال ۱۳۱۱ شمسي به شرح زير بوده است :

تعداد- سال شمسي

۳۲۵۰۰ خانوار(۱۱)- ۱۳۱۱
۳۵۰۰۰ خانوار(۱۲)- ۱۳۱۵
۱۸۳۳۰ خانوار(۱۳)- ۱۳۱۷
۱۵۰۰۰(۱۴)- ۱۳۶۰

۱ – ايل عَرَب:

مردم اين ايل در اصل از عربستان ، يَمَن و عُمان به فارس مهاجرت كرده اند .

عشاير عَرَب ، در قرون نخستين اسلامي به ايران آمده و در جنوب ايران گروهي در سرزمين فارس و گروه ديگر در خاك خوزستان اقامت نموده اند .طوايفي كه به فارس آمده اند با مردم بومي آنجا اختلاط و پيوند نموده اند و امروزه همانند ساكنان بومي اين سرزمين بشمار مي آيند . گويش مردم ايل عَرَب ، مخلوط است . زيرا در آن واژه هاي " عربي ، تركي ، لُري و فارسي " وجود دارد . (۱۵)

جمعيت اين ايل از سال ۱۳۱۱ شمسي تا كنون بشرح زير بوده است :

تعداد- سال شمسي

۱۳۰۰۰ خانوار(۱۶)- ۱۳۱۱
۴۳۹۵ خانوار (۱۷)- ۱۳۴۲
۷۳۲۵ خانوار(۱۸)- ۱۳۵۲
۶۸۲۰ خانوار(۱۹)- ۱۳۶۰

۱ – ايل عَرَب :

ايل عرب، از سه طايفه، عرب باصري ، عرب شيباني و عرب جباره ، تشكيل گرديده است .

الف – طايفه عرب باصري : اين طايفه داراي تيره هاي زير است : فرهاد قلندري ، بهمني ، عبدلي ، لبوموسي ، جوپيني ، كلبه اي ، ايلخاني ، ظهرابي ، علي قنبري ، علي شاهقلي ، حنايي ، الطللي ، آل قلي ، كرمي .

ب – طايفه عرب شيباني : طايفه عرب شيباني از تيره هاي زير تشكيل گرديده است : آل سعدي ، الواني ، تكريتي ، عبدالهي ، حساني ، درازمي ، عمادي ، عبداليوسفي ، عَمَلِه ، فارسي ، لبوحاجي ، ميركي ، وليشاهي ، خوشنامي ، يوسف بگي ، تيكدلي .

ج – طايفه عرب جباره : تيره هاي اين طايفه از اين قرارند : غني ، لورداني ، شيري ، ابوالحمدي سهامپور ، ابوالحمدي خسرواني ، مزيدي ، عزيزي ، عبدالضايي ، علي مرادي ، لُر ، لُر بيگ ، ميرزايي ، كوچي صفري ، جابري ، پيز اسلامي ، هندمي ، گاوميشي . (۲۰)

سردسير ، گرمسير :

الف – منطقه گرمسير : تيره هاي اين ايل زمستان در روستاهاي پيرامون شهرستان لار و آباديهاي ايزدخواست و حاجي آباد از توابع شهرستان داراب و برخي از روستاهاي پيرامون شهرستان جهرم ، فسا و ني ريز و اطراف سروستان ساكن هستند .

ب – منطقه سردسير : نواحي ييلاقي مردم ايل عرب عبارتند از : چهار راه ، گردنه گُدار خالص و بِشنِه از توابع ني ريز ، كُربال ، اطراف سروستان ، خَفرَك ، ارسنجان ، سَر پَنيران قصرالدشت ، پاسارگاد و سعادت آباد از توابع شيراز و بَوانات ، باغ سياه ، حومه ده بيد ، خُنجِشت و آب باريك از توابع شهرستان آباده .(۲۱)

۲ – ايل اينانلو :

مردم اين ايل پيش از تخته قاپو شدن در " رامجرد " و مرودشت در ناحيه خَفر ، داراب و فسا ييلاق و قشلاق مي كرده اند . از سال ۱۲۹۵ شمسي زندگي چادر نشيني را رها كرده و به زراعت پرداخته اند .

عشاير اينانلو ، ابتداء از " تُركستان " آمده و در فارس مستقر شده اند .

جمعيت اين ايل در سال ۱۳۱۱ شمسي ۵۰۰۰ خانوار (۲۲) و در سال ۱۳۶۰ به همراه ايل "بهارلو" ۳۹۲۰ خانوار بوده اند . (۲۳)

تيره هاي ايل اينانلو عبارتند از : بولوردي ، اسلام لو ، افشار اشاقي ، امير حاجي ، ايران شاهي ، بلاغي ، بيات ، دوليخاني ، اوشات ، قزلباش ، لُر و نَفَر ، معصوم خاني ، اخلاص ، جرقه ، دهو ، سكنر ، تكه ، چيان . (۲۴)

۳ - ايل بهارلو :

مردم ايل بهارلو سالها قبل اسكان يافته اند و در پيرامون رود داراب بسر مي برند . منطقه گرمسير و سردسير آنان بين مرودشت ، سروستان و داراب است . اين ايل از تيره هاي : نظر بيگلو ، شهود ، خسرو لو ، جاسم ، احمدلو ، حاج طاعرلو ، شاري ، سگنر ، شيخ ، تشكيل شده است .

جمعيت اين ايل در سال ۱۳۱۱ شمسي ۸۰۰۰ خانوار (۲۵) و در سال ۱۳۶۰ به همراه ايل اينانلو ۴۹۲۰ خانوار محاسبه و اعلام گرديده است .

۴ – ايل باصري :

مردم ايل باصري در دشتها و كوههاي جنوب ، مشرق و شمال شهر شيراز ييلاق و قشلاق مي كنند و از راه زراعت و گله داري امرار معاش مينمايند .

جمعيت اين ايل در سال ۱۳۱۱ شمسي ۳۰۰۰ خانوار( ۲۶) و درسال ۱۳۴۲ شمسي ۱۱۲۶ خانوار (۲۷) و در سال ۱۳۶۰ شمسي حدود ۲۴۳۰ خانوار بوده اند . (۲۸)

تيره هاي اين ايل عبارتند از : لبوموسي ، علي شاه قلي ، نَفَر ، دربار ضرغام ، فرهادي ، كرمي ، علي قلي ، حنايي ، كلمه اي ، جو چيني ، عبدلي ، علي قنبري ، ظهرابي . (۲۹)

۵ – ايل نَفَر :

مردم اين ايل در ناحيه " گِراس " زندگي مي كنند . رئيس اين ايل در زمان حكومت نادرشاه افشار " حاجي حسين نَفَر " بود و از آنجا كه وي مردي متنفذ و در دربار سلاطين وقت نفوذ و اعتبار ويژه اي داشته است از اين رو نام ايل از اسم وي گرفته شده است .

تيره هاي ايل نَفَر عبارتند از : باده كي ، چنگيزي ، دولو خانلو ، زمان خانلو ، ستارلو ، شجرلو ، شولي ، عراقي قادلو ، قباد خانلو ، قيدر لو و لُر . (۳۰) *

۱۱ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ايران ، ص ۸۶ .
۱۲ – جغرافياي كيهان ، جلد دوم ، ص ۸۶ – ۸۷ .
۱۳ – جغرافياي نظامي ايران ، احتسابيان ، ص ۳۳۳ .
۱۴ – مردم شناسي ايران ، ص ۲۵۳ .
۱۵ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و طوايف عشايري ايران ، ص ۸۶ .
۱۶ و ۱۷ – جغرافياي كيهان ، جلد دوم ، ص ۸۶ – ۸۷ .
۱۸ – ايرانشهر جلد اول ، ص ۱۵۰ – ۱۵۳ .
۱۹ – عشاير متحرك فارس – كهگيلويه و بوير احمد ، ص ۵۰ – ۵۴ .
۲۰ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و . . . ص ۸۶ .
۲۱ و ۲۲ – عشاير متحرك فارس – كهگيلويه و بوير احمد ، ص ۵۰ – ۵۴ و ۴۸ .
۲۳ – ايرانشهر ، جلد اول ، ص ۲۴۷ .
۲۴ – جغرافياي كيهان ، جلد دوم ، ص ۸۶ .
۲۵ و ۲۶ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و . . . ص ۸۶ و ۸۷ .
۲۷ و ۲۸ – جغرافياي كيهان ، جلد دوم ، ص ۸۶ و ۸۷ .
۲۹ – ايرانشهر ، جلد اول ، ص ۱۵۳ – ۱۵۴ .
۳۰ – مجموعه اطلاعات و آمار ايلات و . . . ص ۸۶ .
* - مقدمه اي برشناخت ، ايل ها ، چادرنشينان و طوايف عشايري ايران .

مردم‌نگاري ايلات و عشاير فارس


h t t p : / / d a t a b a s e . i r a n d o c . a c . i r
هدف پژوهش بررسي بافت سنتي مساکن در عشاير فارس است . روش پژوهش پيمايشي با استفاده از ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده بوده است . يافته‌ها نشان مي‌دهد که از نظر بافت مساکن ميان همه ايلات و عشاير فارس هماهنگي و يکنواختي وجود دارد.

ايل قشقايي از مهمترين ايلات فارس به شمار مي‌آيند که وطن‌پرست ، شيعه مسلک و شجاع بوده و در صحنه تاريخ ايران درخشش خاصي داشته‌اند. قشقايي‌ها به زبان ترکي تکلم مي‌کنند زندگي ساده و ابتدايي داشته و به صورت سيار زندگي مي‌کنند. جمعيت فعلي قشقايي‌ها 150 هزار نفر است . قشقايي‌ها مردمي هنرمند و هنردوست بوده و دستبافهاي زيبا و اصيل آنها شهرت جهاني دارد.

ايلات خمسه از ديگر ايلات فارس به شمار مي‌آيد که جمعيت آن بالغ بر 120000 نفر است . ايلات خمسه از طوايف اينانلو، بهارلو، عرب ، باصري و نفر تشکيل شده است که اين طوايف همگي ترک زبان هستند.

عشاير کهکيلويه ترکيبي از ترک ، فارس ، لر و عرب هستند و شامل سه ايل به نامهاي ايل آقاجري، ايل باوي و ايل لرجاکي است .


وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان ميراث فرهنگي کشور

استان فارس / مسکن / بافت مسکن / ايل قشقائي / مردم‌نگاري<---مردم‌شناسي / مردم‌شناسي / ايلات و عشاير
Fars province / Dwelling / Dwelling texture / Ghashghaii tribe / Anthropology / Tribes

نگاهي گذرا بر ايلات خمسه

مقدمه

پوشیده نیست که جامعه عشایری از افراد خد متگزارو صبور کشور عزیزمان میباشد که در طول سالهائ پرنشیب و فراز تاریخ با تلاش هائ خستگی ناپذیر خود از جهات سیاسی اقتصادی و اجتماعی پیوسته نقش اساسی خویش را به خوبی ایفا نموده و بدون توقع حاصل مساعی خود را به هموطنان خویش تقدیم نموده اند .

عشایر فارس نیز در میدان خدمتگزاری چه از نظر مبارزات خونین با دشمنان خارجی و چه از نظر اعتراض به سیاستهای غیرعادلانه حکام و سلاصین جبار و ستمگر و چه از لحاظ تولیدات و دست بافته هانشان افتخار بر جبین و شکنج زحمت بر چهره دارند

از انجا که ایل عرب فارس نشین که در جمع بندی یکی از پنچ ایل خمسه میباشد و دارای سوابق روشن و درخشان است و در خطه زرخیر شرق فارس با رهنوردیها -کوه پیماییها با اشناییهای طبیعت - دست و پنچه نرم کردن با حیوانات وحشی در جنگها با نان خشک ساختنها -بدون پزشک و مبارزه کردن با دردها گذشته خویش را رقم زده و راه پرسنگلاخ و پرپیچ و خم زندگی را از صدر اسلام تاکنون پیموده است از اول در سیاه چادرهای زمستانه و تابستانه در سردسیر و گرمسیر به بار و کوچ پرداخته و با پرورش دام و بافتن فرشهای نفیس امرار معاش مینموده لیکن تحت تاثیر عوامل عدیده سال به سال از توش و توانش کاسته شد و در اطراف و اکناف استان فارس به حالت اسکان و نیمه سیار در امده اند و فقط تعداد اندکی هنوز به ییلاق و قشلاق میپردازند ان هم نه بصورت کوچندگی قدیم با اسب و شتر بلکه اکثرا به وسیله کامیون یک شبه از گرمسیر به سردسیر و بالعکس میرسند و نتیجه چینن اب و هوا عوض کردنها معلوم است که چه می باشد .

تشکیلات ایلی عشایردرزمان فعلی

عشایر قشری است که از طریق قرار داشتن در یک شجره نامه قومی ایل و طایفه و تیره خود را معرفی نموده و عمدتا در یک فعالیت تولیدی که اکثرا دامداری است شاغل میباشند در بعضی موارد کشاورزی نیز به عنوان شغل فرعی یا ثانوی انها مطرح است . انچه مسلم است عشایر روزی همگی متحرک بوده و به مرور زمان که از سوی رژیم های حاکم و حوادث طبیعی در تنگنا قرار گرفته و در شهرها یا روستاها مسکن گزیدند .

هم اکنون عشایر از نظر فرم زندگی و نحوه خدمات رسانی به سه دسته (گروه ) تقیسم می شود .

اول گروهی که کاملا سیارند و مرتبا از قشلاق به ییلاق و بالعکس کوچ می نمایند و دامداری شغل اصلی انهاست .
دوم گروهی که نیمه سیارند و درییلاق و قشلاق خانه روستایی دارند و کشاورزی شان نیز چشمگیر است .
سوم گروهی ساکن که کاملا به شکل روستا در امده و عمدتا کشاورزی دارند و یادر شهرها به کارگری و دستفروشی و مشاغل دولتی پرداخته اند .

ایل خمسه شامل طوایف عرب و باصری و کرشولی و نفر و اینانلو و بهارلو میباشد .

بنکو : مجموعه چند خانوار را بنکو می گویند .
تیره :مجموعه چند بنکو را تیره گویند .
طایفه :مجموعه چند تیره را طایفه گویند .
ایل :مجموعه چند طایفه ر ایل گویند .

خانوار : گروهی که زیر یک چادر زندگی می کنند و با یکد یگر هم خرج بوده و با هم در یک سفره غذا می خورند .

ییلاق ( محل اطراق تابستانی ) محلی که عشایر بهار و تابستان در انجا به سر می برند که بین عشایر به سرحد معروف است که در اصل سردسیر است .
قشلاق ( محل اطراق زمستانی ) محلی که عشایر پاییز و زمستان را در انجا به سر می برند که بین عشایر به گرمسیر معروف است .

نگاهی به استان فارس و شهرهای خمسه نشین ان

استان فارس در جنوب ایران قرار گرفته و از شمال با استانهای اصفهان و یزد از جنوب با استان هرمزگان از شرق با استان کرمان و از مغرب با استانهای بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد همسایه است . مساحت ان 133000 کیلومتر مربع و در امتداد جبال زاگرس یک ناحیه کوهستانی و معتد ل را تشکیل میدهد دارای کوهستانهای بهم پیوسته و گردنه های صعب العبور در ناحیه شمالی و شمال غربی و کوههای پراکنده و دشتهای حاصلخیز در ناحیه جنوب و جنوب شرقی میباشد : این استان از نظر اب و هوا به دو ناحیه سرد سیری و گرمسیری تقیسم می شود وجو د رودها و چشمه ها در دره ها و کوهپایه ها باعث سرسبزی و چمنزارهای طبیعی فراوانی در جای جای فارس کردیده که از نظر دامداری ایلات و عشایر را جلب نموده است .

عشایر فارس عبارتنداز از ایل قشقایی - ایلات خمسه - ایل ممسنی و ایل بویراحمد که اکثر قریب به اتفاق در چادرهای سیاه که از موی بز و بدست خودشان بافته می شود زندگی می نمایند که در زمان کنونی اکثرا اسکان یافته و در شهرها و مناطق دیگر پراکنده می باشند این استان دارای 14 شهرستان 34 شهر 112 دهستان و 38 بخش می باشد.

ایل اینا نلو

((یکی از ایلات پنچ گانه خمسه می باشد این ایل از ترکستان در قرن سیزدهم میلادی به ایران امده و در فارس اقامت گزیده اند هنگامی که شاه عباس اول ایل شاهسون را تشکیل داد قسمتی از ایل ایناینلو به این ایل جدید ملحق شدند .))

ایل بهارلو

ایل بهارلو یکی از پنچ ایل خمسه فارس شعبه ای از طوایف شاملو میباشند که دارای هفت قبیله بوده اند و توسط سید صدرالدین از جنگ امیر تیمور خلاص و باشاه اسماعیل خروج کردند در زمان گذشته این ایل ایاب و ذهاب می کردند محل ییلاق انها در بیضا و رامجرد و محل قشلاق انها در حوزه شهرستان داراب بوده است مدت زمانی است که در داراب اقامت نموده .

چون زبان همه انها ترکی است باید اصل انها از ایلات ترکستان باشد که در زمان سلاطین سلجوقی و سلاطین مغول به ایران امده و در فارس توقف نموده اند . چنانکه تاکنون یک طایفه از ایلات ترکمان دشت خوارزم را بهارلو گویند قشلاق این ایل صحرای ایزد خواست لارستان و جایگاه داراب و ییلاق ان نواحی رامجرد و مرودشت و کمین بود .

ایل باصری

یکی از پنج ایل خمسه ایل باصری میباشد این ایل از زمان سابق با ایل عرب هم مرز و هم جوار بوده و حاکم ایل باصری و ایل عرب هر دو یکی بوده از زمان صفویه تا زمان کریمخان زند ایل باصری به ایل عرب ملحق شد .

ایل نفر

ایل نفر در ناحیه گراس زندگی می کند رییس این ایل در زمان حکومت نادر شاه افشار حاج حسین خان نفر بوده واز انجا که وی فردی متنفذ و در دربار سلاطین وقت اعتبار ویژه ای داشته از این رو نام ایل از اسم وی گرفته شده . ایل نفر از جمله پنج ایلی است که ایلات خمسه را تشکیل می دهد در طول دوران نادر شاه و کریمخان زند حاجی حسین خان نفر رییس ایل نفر و بهارلو بوده است .

منابع:
تاریخچه ایلات و عشایرعرب خمسه فارس
فارسنامه ناصری